Cultuuronderwijs als deeloplossing voor het lerarentekort en een verrijking van het curriculum? In deze serie laten scholen zien hoe zij Slim Organiseren met cultuuronderwijs.
De Agnesschool werkte al met externe vakdocenten in het kader van Dagprogrammering. Om meer ruimte te scheppen in het rooster en om te voldoen aan de SLO kerndoelen startte de Agnesschool in schooljaar 2023-2024 met Slim Organiseren met cultuuronderwijs. Wekelijks nemen vakdocenten van Rotterdam Vakmanstad een paar uur de klassen van een leerjaar over, zodat de leerkrachten tijd hebben voor andere taken. Tonia Koster, coördinator van de Agnesschool, Arjan Schilperoort, vakdocent Techniek van Rotterdam Vakmanstad en Samantha Soredjo, vakdocent Groen en Gezond van Rotterdam Vakmanstad, vertellen hoe zij Slim Organiseren.
Voldoen aan SLO kerndoelen
De leerlingen van de Agnesschool hebben doorgaans wat meer aandacht nodig op het gebied van taal. Daardoor was het lastig om, binnen de reguliere lesuren, te voldoen aan de SLO kerndoelen op het gebied van sport, cultuur en oriëntatie op jezelf en de wereld. Tonia: “Natuurlijk doen we in de lessen aan expressie, maar het lukt niet om een aantal uur in de week te besteden aan sport, drama, tekenen, handvaardigheid en muziek. Met de inzet van vakdocenten lukt dat wel.”
Slim Organiseren met cultuuronderwijs helpt ook om ruimte te scheppen in het rooster. “Leerlingen krijgen van 8.30-15.15 uur les. Dat zijn veel contacturen voor de leerkrachten. Voorheen waren de vaklessen, zoals gym en natuur, verdeeld over de dagen. Dat was onrustig en leverde niet echt tijdwinst op. Door deze lessen te clusteren, zijn de leerkrachten van een leerjaar telkens drie tot vier uur per week vrijgeroosterd. Met de techniek- en cultuurlessen hebben we dat nu voor elkaar. Ons voornemen is om ook de gymlessen zo te organiseren dat een heel leerjaar tegelijk gymles heeft.”
Leerkrachten vrijroosteren
Elke week krijgen de groepen 3 t/m 5 lessen Groen en Gezond. De groepen 6 t/m 8 krijgen Techniek en Natuur. De vakdocenten nemen ook de lessen NAUT over van de leerkracht, een natuurmethode met een leerlijn techniek. Aanvullend krijgen de groepen 6 een half uur typeles. Tonia: “Onze leerkrachten hebben daardoor wekelijks 3 tot 4 uur vrij. Deze tijd delen ze zelf in, bijvoorbeeld voor overleg met hun duocollega, administratie of het bespreken van thema's. Eigenlijk alles wat voorheen altijd na schooltijd moest.” In dit interview geeft Samantha een kijkje in haar lessen Gezond.
Leswisselingen en een ander gezicht voor de groep zijn altijd wel hectisch voor leerlingen, maar ik merk dat leerlingen de lessen wel leuk vinden. Ze krijgen ook een breed aanbod; natuur, techniek, koken en tuinen. Ik vraag me weleens af of ze zelf beseffen hoe erg ze boffen.
De vaklessen starten altijd na 10 uur, zodat de leerkracht de dag rustig kan beginnen met de eigen klas en eerst aan lezen en rekenen kan werken. Daar zit meteen een uitdaging, want naast voldoende vakdocenten moet er ook voldoende ruimte zijn. “Het is soms echt puzzelen,” zegt Tonia. “We hebben geen eigen techniek-of kooklokaal en we zijn afhankelijk van de verhuur van de gymzaal. We lossen dit op door de bereidheid van leerkrachten om hun lokaal af te staan als ze vrijgeroosterd zijn. Voor hen hebben we andere plekken gevonden, zoals de personeelskamer of kleinere ruimtes waar ze kunnen overleggen of administratie kunnen doen.”
Succesvol Slim Organiseren
Succesvol Slim Organiseren valt of staat met een goede samenwerking tussen de leerkrachten en vakdocenten. Die samenwerking verloopt op de Agnesschool goed. Wat helpt is dat de meeste vakdocenten al langer op de Agnesschool werken. Tonia: “Arjan bijvoorbeeld, werkt hier al meer dan 7 jaar en is helemaal ingeburgerd. Hij kent de leerkrachten én de leerlingen dus weet zijn weg te vinden.”
Arjan geeft samen met zijn collega Sjors technieklessen aan de groepen 5 t/m 8. Arjan: “Het is vooral een kwestie van een goede band opbouwen met de leerkrachten, de leerlingen en de directeur, want dat werkt echt makkelijker. Vooral als je net binnenkomt, moet je bewijzen dat je het kan. Door contact te zoeken, veel vragen te stellen en de lijnen kort te houden laat je zien dat je er zin in hebt. Stel je als vakdocent dus niet te afwachtend op en laat niet alle communicatie via de accounthouder lopen. Zelf stem ik het liefst af in de pauzes of tijdens een kop koffie. Zo houd ik de lijnen kort.”
Dat Arjan al jaren op de Agnesschool werkt, is in zijn voordeel. “Vooral bij een doelgroep die niet de makkelijkste is. Je moet leerlingen telkens opnieuw de regels uitleggen. Leerlingen uit groep 8 ken ik nog van groep 6 en dan wordt het makkelijker.”
Op papier hoor je niet bij het team, maar in de praktijk ben je gewoon onderdeel.
Overleg, feedback en speeddaten
Op de Agnesschool nemen vakdocenten en leerkrachten, voor en na de les, tijd voor overdracht. Soms is een klasondersteuner aanwezig wat helpt om daar tijd voor te maken. Vakdocenten krijgen ook een woordenlijst mee die ze kunnen toepassen in hun lessen. Samantha: “Een woord als ‘afspraken’ is een mooi voorbeeld. De setting met een vakdocent is net even anders, daar kunnen de leerlingen onrustiger van worden. Daarom begin ik elke les toch al met de lesafspraken en kan ik meteen aanhaken op het woord ‘afspraken’.”
Om de samenwerking te versterken is er na de zomervakantie een jaarlijkse bijeenkomst met de coördinator, de vakdocenten en leerkrachten om te finetunen wat er nodig is in de klassen, ook op pedagogisch gebied. Vakmanstad geeft een presentatie van wat ze doen, ze vertellen wat hun visie is en ze laten zien hoe hun visie aansluit op de visie van de Agnesschool.
Samantha: “We stellen ook de vakdocenten weer even voor, want niet alle leerkrachten hebben wekelijks te maken met alle vakdocenten. Daarna volgt er een speeddateronde. In 10 minuten sparren vakdocenten en leerkrachten samen over de lesplanning en de lesdoelen. Hier komen telkens weer creatieve ideeën uit en het zorgt voor verbinding.”
Groeien als vakdocent
Rotterdam Vakmanstad draagt via hun interne overleggen bij aan het bevorderen van de samenwerking. Arjan: ”Binnen het techniekteam wisselen we nieuwe lessen en ideeën uit. Op die manier spijkeren we elkaar bij. We delen ook ervaring met de andere teams, zoals groen en judo. Daar worden we als vakdocent alleen maar beter van.”
Samantha: “Als accounthouder heb ik wekelijks overleg met de vakdocenten. Ik vraag dan altijd: ‘Heb je overleg gehad op school? Ben je op de hoogte? Weet je wat de leerkracht doet? Weet de leerkracht wat jij doet?’ Zo stimuleer ik het contact tussen vakdocenten en leerkrachten.”
Kwalitatieve vaklessen
De vakdocenten hebben heel verschillende achtergronden. Zo heeft Arjan pabo gevolgd. “Ik denk dat ik daarmee een voorsprong heb, want de basis, zoals klassenmanagement, ken ik gewoon.” Vakdocenten, die niet uit het onderwijs komen, hebben in de praktijk en met bijscholing, bijvoorbeeld met LevelUp Compact, pedagogische-didactische vaardigheden en klassenmanagement geleerd. In dit interview vertelt Samantha wat zij leerde van Level-Up Compact.
Tonia: "Sinds Slim Organiseren met cultuuronderwijs zien we een omslag in de kwaliteit van de vaklessen. Leerkrachten werken met het Expliciete Directe Instructiemodel (EDI). Dat draait onder andere om het doel kenbaar maken aan de leerlingen, uitleggen en controleren van begrip. We zien dat de vakdocenten die LevelUp Compact hebben gevolgd daar ook mee gaan werken en ook een andere pedagogische aanpak toepassen. Ze worden zich bewuster van wat ze gaan doen in de les en hoe ze dat aanpakken. We zien dat de lessen meer gestructureerd zijn, waardoor leerlingen rustiger zijn en de gestelde doelen SLO worden bereikt.”
Overweeg je Slim Organiseren met cultuuronderwijs? Denk na over het te bereiken doel. Is het een manier om de gevolgen van het lerarentekort op te vangen, werkdrukverlaging en/of wil je kerndoelen halen?
Slim Organiseren op de lange termijn
Een groot gedeelte van de leertijduitbreidingsuren van de dagprogammering NPO Rotterdam Zuid zijn nu onder schooltijd geprogrammeerd en georganiseerd, waardoor het de werkdruk verlaagd en er meer leereffect bij de leerlingen is. Tonia: “We zijn heel blij dat we hiermee ruimte hebben om vakdocenten op deze manier in te zetten.”
Wil je weten of Slim Organiseren met cultuuronderwijs iets is voor jouw school?
In deze brochure lees je alle informatie en vind je meer voorbeelden