In een samenleving die geconfronteerd wordt met groeiende polarisatie, kansenongelijkheid en mentale problemen, speelt cultuuronderwijs een cruciale rol. Als schakel tussen de buitenwereld en de klas biedt cultuuronderwijs een veilige ruimte voor zelfontplooiing, dialoog, reflectie en empathie. In dit artikel bespreken we wat cultuuronderwijs (voor KCR) inhoudt, waarom het van levensbelang is in de diverse stad Rotterdam, en hoe het bijdraagt aan een inclusieve samenleving.
Wat is relevant cultuuronderwijs?
Bij KCR hanteren we een brede opvatting van cultuuronderwijs. We laten ons daarbij inspireren door het onderzoeksproject Cultuur in de Spiegel van cultuursocioloog Barend van Heusden (2014). Hij ziet cultuur “als […] een proces van denken en doen, het is altijd een vorm van gedrag: het is aangeleerd. Cultuur is wat mensen maken en doen en de reflectie daarop.”
Cultuuronderwijs omvat alle vakken waarin we reflecteren vanuit cultuur. Naast kunstvakken als muziek en theater, horen daar ook vakken als filosofie, maatschappijleer, burgerschap en literatuur bij.
Relevant cultuuronderwijs gaat verder dan het overdragen van kennis; het ontwikkelt cultureel zelfbewustzijn en ondersteunt de brede ontwikkeling. Het helpt kinderen en jongeren hun (creatieve) talenten te ontdekken, emoties te begrijpen en bespreekbaar te maken, en het versterkt zelfvertrouwen en weerbaarheid. Dit draagt niet alleen bij aan sociaal-emotionele ontwikkeling, maar heeft ook een bewezen positieve impact op lees- en rekenprestaties. Cultuuronderwijs gaat dan ook niet ten koste van de basisvaardigheden, maar kan hier juist aan bijdragen.
- Meemaken (receptief): actieve betrokkenheid bij kunst en cultuur.
- Maken (actief): zelf creëren en produceren.
- Betekenis geven (reflectief): inzicht en begrip ontwikkelen door reflectie.
KCR zet hierbij in op de stretchzone van zowel de leerling/student als van de leraar/docent. Daar waar je als persoon kan leren, groeien en ontdekken. Deze aanpak verbinden we aan de onderwijsdoelen van pedagoog Gert Biesta (2012), waarbij kunstvakken en cultuuronderwijs een verbindende rol spelen:
- Kwalificatie: het ontwikkelen van kennis, vaardigheden en houdingen.
- Socialisatie: het leren benaderen van maatschappelijke vraagstukken vanuit meerdere perspectieven en het leren verplaatsen in de ander.
- Persoonsvorming: het zicht krijgen op de mogelijkheden om je leven vorm te geven en op wie je wil zijn binnen de samenleving.
Wat is inclusief cultuuronderwijs?
Diversiteit en inclusie zijn voor KCR geen statische begrippen. Inclusief cultuuronderwijs schept ruimte voor ontmoeting en dialoog, waarbij verschillen niet worden gladgestreken, maar productief worden gemaakt. Classica Martha Nussbaum benadrukt hierbij het belang van narratieve verbeelding: het vermogen om je in te leven in andermans verhaal en de achterliggende verlangens en emoties te begrijpen (Niet voor de winst, 2013).
Literatuur, theater en andere kunstvormen zijn bij uitstek geschikte vormen waar verhalen worden verteld en de verbinding tussen het eigen perspectief en de wereld worden gemaakt. Zo leren leerlingen/studenten hun perspectief te verruimen en wederkerigheid te omarmen. Dit is van essentieel belang in een superdiverse stad als Rotterdam.
Bij KCR geloven we dat cultuuronderwijs het verschil kan maken als het gaat om kansengelijkheid onder kinderen en jongeren in Rotterdam.
Impact van cultuuronderwijs
Hoewel de waarde van cultuuronderwijs vaak wordt onderschat, is het effect ervan diepgaand. Vanwege het huidige politieke klimaat en de verschraling van de visie op kunst en cultuur ziet KCR het als haar taak om de impact van cultuuronderwijs expliciet en meetbaar te maken.
Naast kwantitatief onderzoek naar deelnamecijfers en activiteiten, zet KCR in op kwalitatief onderzoek naar gedragsveranderingen en langetermijneffecten. Dit gebeurt onder andere via het project Generation Art, dat de impact van cultuuronderwijs op kansengelijkheid onderzoekt. We maken inzichtelijk in hoeverre cultuuronderwijs bijdraagt aan de ontwikkeling van basisvaardigheden en wat de impact is op kansengelijkheid. Op deze manier creëren we concrete en dwingende argumenten om de overheid te overtuigen van het belang van de waarde van cultuuronderwijs en de noodzaak tot financiële ondersteuning.
Karim Amghar, ambassadeur van cultuuronderwijs, illustreerde tijdens de manifestatie Gelijke kansen door cultuuronderwijs de impact ervan met zijn eigen verhaal. Zijn eerste ervaring met een dansles op school wakkerde niet alleen zijn liefde voor dans aan, maar bracht ook een verschuiving teweeg in zijn levensloop. Het benadrukt hoe cultuuronderwijs kinderen kan inspireren en hun toekomstperspectieven kan verruimen.
Bekijk Amghars lezing over de impact van cultuuronderwijs
We kunnen twee lessen leren van Amghar zijn ervaringen:
- Mensen kunnen vaak pas in retrospectief aangeven wat de impact van cultuuronderwijs is geweest in hun leven.
- De ene jongere is de andere niet. Als je kansengelijkheid nastreeft, moet je soms ongelijke keuzes maken. Aandacht besteden aan de leerlingen die dat het hardst nodig hebben, niet vragen om allemaal door hetzelfde hoepeltje te springen. Juist de cultuurvakken, waaronder de kunstvakken, kunnen leerlingen helpen om betekenis te geven aan de wereld waarin ze leven.
"Cultuuronderwijs is een van de prachtige jassen die je aan de kapstok van presence hangt. Presence is het gevoel dat je succesvol invloed kan hebben op je omgeving. Zelfredzaamheid, kritische denkvaardigheid, het gevoel dat je impact kan maken op je omgeving, dat je vertrouwen hebt en weerbaar bent. Heel veel kinderen hebben dat gevoel niet. Ze hebben geen vertrouwen in hun omgeving en de omgeving heeft geen vertrouwen in hen. Dan heb je cultuuronderwijs nodig om kritische denkvaardigheden te ontwikkelen. Om wél vertrouwen te hebben en zelfredzaam te zijn, zodat je er toch kunt komen - ondanks alle beren op de weg in ons onderwijssysteem en je lagere sociaaleconomische status."
Bron: KCR (2023) Er Zit meer in! Cultuur en onderwijs, samen voor kansengelijkheid.
Een oproep tot actie
Cultuuronderwijs moet worden gezien als een investering in het mens-zijn en een essentieel onderdeel van het onderwijs. Het biedt kinderen trage tijd en vrije ruimte om te reflecteren en zich breed te ontwikkelen. Door cultuuronderwijs stevig te verankeren in het curriculum, vergroten we de mogelijkheden tot het ontwikkelen van reflectieve wereldburgers en zetten we in op de samenleving van de toekomst.
Zet vandaag nog een stap in het implementeren van cultuuronderwijs en ga in gesprek met één van onze consulenten over de mogelijkheden.
Bronnen en verder lezen
- Arendt, H., Masschelein, J., & Beheydt, G. (1994) - De crisis van opvoeding in Tussen verleden en toekomst
- Biesta G. (2012) - Goed onderwijs en de cultuur van het meten
- Heusden, Van B. (2010) - Cultuur in de Spiegel
- Heusden, Van B. (2020) - Cultuur², Cultuuronderwijs in het VO
- Nussbaum, M. C. (2012) - Niet voor de winst
- Wartna, F., Folkers, D., & Van Riet, A. (2022) - No guts & no glory: Kunst in het hart van het onderwijs
Inspirerende projecten
KCR streeft ernaar alle Rotterdamse kinderen en jongeren toegang te bieden tot cultuuronderwijs dat bijdraagt aan hun ontwikkeling en kansen in de maatschappij vergroot. Dit doen we door scholen en de overheid te overtuigen van het belang van cultuuronderwijs en hen te begeleiden en adviseren bij de implementatie ervan. We ontwikkelen relevante kennis over cultuuronderwijs en delen dit actief met het veld. Dit gebeurt vanuit de benadering van kennis als cyclisch proces. Hierbij cirkelt de ontwikkeling, het delen, het toepassen en het evalueren van kennis als permanente praxis rond. Door hierbij gezamenlijk op te trekken met het onderwijs en de culturele instellingen bouwen we aan een wederkerig leer-ecosysteem waarin de leerling centraal staat.
